काठमाण्डाै । विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली मानिएको देश अमेरिका यस वर्ष डढेलोको सिकारमा पर्यो । एक चर्चित शहर लस एन्जलस नै डढेलोले सखाप पारिदियो । विश्वमा मौसममा आएको फेरबदली र त्यसले निम्त्याउन सक्ने समस्याका रुपमा लस एन्जलसको यो आगलागी मानव जातीले नबुझ्ने हो भने विश्वभर धेरै अप्रत्यासित घटना हुने सम्भावनाहरु छन् । नेपालमा पनि सुख्खा मौसम छ । अनि, अब गर्मी पनि बढ्ने बेला भएको छ । गर्मी बढेसँगै सुख्खा मौसमका कारण नेपालमा पनि बन जंङ्गलमा आगलागी हुने सम्भावना अधिक रहन्छ । त्यो आगलागी मानव बस्तीमा पनि पसिहान्छ । सुख्खा तथा खडेरी घट्नेभन्दा बढ्ने क्रममा छ ।

नेपालको खाद्य उत्पादन पनि मौसमको भरमा लगाइन्छ । तर पछिल्लो समय मौसममा आएको फेरबदलीले पहिलाजस्तो जमिनमा उत्पादन हुने बालीहरुमा  सिँचाई सुविधा पनि प्राप्त हुँदैन । उत्पादनमा स्थिरता छैन । कहिले सुख्खा बढेर खडेरी हुन्छ त कहिले अधिक वर्षा भएर समस्या निम्त्याउँछ । प्राकृतिक विपत्तिलाई रोक्न नसके पनि क्षतिलाई कम गर्न र पूर्व तयारी गर्न सकिन्छ । त्यसका लागि स्थानीय तहहरुले अझ राम्रा कार्यक्रम तथा योजनाहरु लागू गर्न सक्छन् । स्थानीय तहहरुको नेतृत्वमा सक्षम जनप्रतिनिधि र कर्मचारी हुने हो भने प्रकृतिक रुपमा आउने विपत्तिले मानवीय र भौतिक क्षति न्युन गर्छ ।

नेपालमै गएको असोज ११ र १२ गतेको अधिक वर्षाको बितण्डालाई हेर्ने हो भने पनि पूर्वतयारी र प्राकृतिक स्रोतसाधनको उचित प्रयोगमा हामी कमजोर भएको प्रष्ट देखिन्छ । केही पूर्व तयारी र प्राकृतिक स्रोत साधनको सही उपभोग गरेको भए सायद नेपालले गएको असोजमा त्यति धेरै नोक्सान भोग्नुपर्ने थिएन । अब खडेरीको समय छ । यो खडेरीको समयमा पनि नेपालले क्षति ब्यहोर्नुपर्ने पक्का छ । देशमा विकासका योजनाहरु सही तरिकाले सञ्चालन नहुँदा, व्यवस्थित बस्ती नबनाउँदा र प्राकृतिक स्रोतको सही ठाउँमा सही प्रयोग नहुँदा खडेरी र बर्खा दुवै समयमा नेपालले धेरै नोक्सान भोगेकै छ । यस्ता नोक्सानबाट बचाउन नेपालमा केही पालिकाहरुले उदाहरणीय कामहरु पनि गरेका छन् ।

ती स्थानीय तहहरुले लागू गरेका कार्यक्रमहरुलाई हेर्ने हो भने प्राकृतिक स्रोतहरुलाई व्यवस्थित रुपमा उपभोग गर्न सकिन्छ भनेर बुझ्न कुनै ठूला ठूला हलमा गोष्ठी गर्नैपर्दैन । नवलपरासीको रामग्राम नगरपालिकाले ‘रिचार्ज पोखरी’का रुपमा केही पानीका पोखरीहरु निर्माण गरेको छ । 

बर्खामा बगेर जाने पानीलाई जमाएर पालिकाले पानीको अभावका बेला कृषकलाई पानीको उपभोग गर्ने व्यवस्था मिलाएको छ । त्योभन्दा गज्जव चाहिँ दाङको घोराही उपमहानगरनगरपालिकाले बनाएका ‘रिचार्ज पोखरी’ रहेछ । उपत्यकामा रहेको घोराही उपमहानगरपालिकाले आफ्नो पालिकाभर थुप्रै पानी सिञ्चित पोखरी निर्माण गरेको छ । उपत्यका भएका कारण पानीको स्रोतका रुपमा खोलानाला कम रहेका छन् । सबै ठाउँमा खोलाको पानी जाने सम्भावना पनि हुँदैन । बर्खाको समयमा पानी भए पनि त्यसले एक मौसममा मात्रै काम दिने अवस्था छ । त्यसैले घोराही उपमहानगरपालिकाले बगेर खेर जाने पानीलाई ‘रिचार्ज पोखरी तथा ड्याम’ निर्माण गरेर व्यवस्थित गरेको छ । पालिकाभर ४० भन्दा बढी रिचार्ज पोखरीहरु बनाइएका छन् । ती पोखरीहरु साना छैनन् र कुनै प्राकृतिक तालभन्दा कम पनि छैनन् । पालिकाले बनाइएका ड्याम तथा रिचार्ज पोखरीबाट सबैभन्दा बढी कृषकलाई लाभ भएको छ । प्राकृतिक सुन्दरता बढेको छ । चराचुरुङ्गी र जीवजन्तुको संरक्षण भएको छ । हरियाली बढेको छ । पोखरीमा चराहरु झुम्मिएको मनमोहक दृष्य लोभलाग्दो छ । त्यही दृष्य हेर्न र शान्त महसुस गर्न नागरिकहरु पोखरी वरपर आएर आफ्ना थकान र पीडा भुलाउने पनि गरेका छन् ।
 

पोखरी बनाउने सोच मेयर नरुलाल चौधरीको हो । घोराहीमा पहिला नै केही प्राकृतिक पोखरीहरु थिए । २०७४ मा मेयरमा निर्वाचित हुँदा पहिला नै कर्मचारीहरुले बनाएका एक दुईवटा पोखरीहरु पनि थिए । पोखरीमा कंक्रिटको प्रयोग गरिएको थिएन । मेयरमा निर्वाचित भएपछि नरुलालले सुख्खा मौसममा कृषकलाई कसरी सिँचाई सुविधा उपलब्ध गराउने भन्ने मन्थन गरे । उनी मेयरमा निर्वाचित हुनुभन्दा अघि नै बनेका केही पानीका पोखरीहरुलाई उनले अध्ययन गरे । त्यसपछि पालिकामा उपलब्ध प्राविधिक जनशक्तिसँग उनले सुख्खा र खडेरीमा प्रयोग हुने गरी पोखरी निर्माणको विषयमा अध्ययन थाले । कर्मचारीहरुले प्राकृतिक पोखरी जस्तै कृतिम पोखरी पनि बनाउन सकिने सल्लाह दिएपछि नरुलाल ‘रिचार्ज पोखरी’ बनाउने स्रोत जुटाउन तल्लिन भए । एमालेबाट निर्वाचित मेयर नरुलाललाई प्रदेश र संघबाट आर्थिक स्रोत माग्न सजिलै भयो । त्यसपछि उनले आफ्नो पालिकामा सुख्खा र  पानीको अभाव हटाउन रिचार्ज पोखरीहरु बनाउन थाले ।

२०७४ सालमा पनि मेयरमै निर्वाचित चौधरीले कृषकका समस्या समाधान गर्न सुरु गरेको रिचार्ज पोखरीको काम अहिले माछा पालनदेखि पर्यटन प्रवद्धनसम्म लाभदायक भएको छ । सुरुमा पोखरीमा पौडी खेल्न बालबालिकाहरु पसेर केहीको मृत्यु भएपछि मेयर चौधरीको आलोचना पनि भएको थियो । तर अहिले भने स्थानीय नागरिकहरु नै रिचार्ज पोखरी बनाइदिन अनुरोध गर्छन । रिचार्ज पोखरीबाट स्थानीयहरुले सुख्खा महिनाहरुमा प्रशस्त पानीको प्रयोग गर्न पाएका छन् । जमिनमा खाद्य बालीदेखि तरकारीहरु उत्पादन गरेका छन् । बेमौसमी तरकारीले राम्रो आम्दानी पनि दिएको छ । माछा पालन गरेर पनि आम्दानी बटुलेका छन् । पोखरी वरपर होटल तथा पसल चलेका छन् । ती होटल तथा पसल पर्यटकले धानेका छन् ।

सुख्खा र खडेरीबाट जमिनमा पनि खासै असर परेको छैन । माटोकै प्रयोग गरेर बनाइएका ड्यामबाट जमिनले पनि पानी सोसेर लिएकाले हरियाली बसिरहेको छ । सुख्खापन देखिइएको छैन । घाँस पात पनि पलाइरहन्छ । गहुँ, मकैजस्ता बालीमा पानी लगाउन किसानलाई सजिलो भएको छ । लुगा धुन, चौपायलाई खुवाउन पानीको उपलब्धता भएको छ । घोराही उपमहानगरवपालिकाका नागरिकहरु अब मोटरले घरघरमा पानी तानेर आफूलाई चाहिएको बेलामा पानीको प्रयोग गर्न सक्ने भएको छन् । घोराहीको यो कामले विश्वभर सुख्खा र खडेरीमा पनि पानीको उपलब्धता गराउन सकिने सन्देश दिएको छ ।
 

विश्वभर खडेरी र सुख्खापन बढिरहँदा घोराहीले निर्माण गरेको रिचार्ज पोखरी अरु पालिकाका लागि पनि उदाहरणिय छ । वातावरणमा सन्तुलन मिलाउन र प्रकृतिक सुन्दरता र स्वच्छता जोगाउन घोराही उपमहानगरपालिकाले गरेको काम सामान्य भने छैन । अमेरिकाको लस एन्जलसमा यसरी पानीका ‘रिचार्ज पोखरी’हरु बनाइएको भए अहिलेजसरी क्षति हुने थिएन कि ? यसको अनुशरण देशभरकै पालिकाहरुले पनि गर्ने कि ?