हेटौंडाको ऐतिहासिक‘टिम्बर उद्योग’को जग्गा निजीकरण हुँदै, सरकारी संरचनाले ओगट्यो क्षेत्र

टिम्बर उद्योग क्षेत्रमा अहिले के के छन् ?

दिक्षान्स खड्का

मकवानपुर ।   पहिले कुनै समय थियो, जब हेटौंडाको टिसेनचौर क्षेत्र देशकै प्रमुख काठ उत्पादन केन्द्रका रूपमा चिनिन्थ्यो। यहाँ रहेको हेटौंडा टिम्बर उद्योग (The Timber Corporation of Nepal – TCN) ले एक समय काठमाडौँदेखि देशका विभिन्न जिल्लासम्म काठ आपूर्ति गर्दै औद्योगिक विकासको आधारशिला बनाएको थियो।

सन् १९६० तिर नेपाल सरकारले स्थापना गरेको उक्त उद्योगले लामो समयसम्म राप्ती र चुरे क्षेत्रका काठ उत्पादन तथा प्रशोधन कार्य सञ्चालन गर्दै राज्यका लागि राजस्व स्रोतको रूपमा योगदान पुर्‍याएको थियो। त्यस समयमा हेटौंडा सहर काठ उद्योग र व्यापारको केन्द्र बनेको थियो – ट्रक र रेलमार्ग हुँदै काठ काठमाडौं, भक्तपुर, ललितपुरलगायत जिल्लामा बिक्री वितरण गरिन्थ्यो।

तर अहिले त्यो ऐतिहासिक औद्योगिक क्षेत्रको स्वरूप पूर्ण रूपमा परिवर्तन भइसकेको छ। स्थानीयहरूका अनुसार टिसेनचौर क्षेत्रमा रहेको सार्वजनिक (सरकारी) जग्गा क्रमशः निजीकरण हुँदै गएको छ।

पहिलेको टिम्बर उद्योग सञ्चालन हुने ठाउँ अहिले होटल व्यवसायी, सरकारी कार्यालय र प्रदेश सभा भवनले ओगटेको देखिन्छ। सोही क्षेत्रमा अहिले मदन भण्डारी स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, हेटौंडा बसपार्क, प्रदेश प्रमुखको कार्यालय, विभिन्न मन्त्रालय र प्रदेश सभा भवनहरू समेत निर्माण भइसकेका छन्।

स्थानीय बासिन्दा बताउँछन् — “यो जग्गा सार्वजनिक हो, राज्यको सम्पत्ति हो। तर समयसँगै सरकारी निकायकै नाममा निजीकरण हुँदै गएको छ।” उनीहरूको भनाइमा, उद्योग बन्द भएपछि जग्गाको व्यवस्थापन स्पष्ट नहुँदा अहिले विभिन्न नाममा बाँडफाँड र ओगटाइ हुँदै आएको छ।

एक समय रोजगारी, व्यापार र राज्य आम्दानीको केन्द्र रहेको हेटौंडा टिम्बर उद्योगको नाम अहिले इतिहासका पानामा मात्र सीमित हुँदै गएको छ। हेटौंडा औद्योगिक सहरको पहिचान बनाएको टिसेनचौर अहिले सरकारी भवन र व्यावसायिक संरचनाको थुप्रो बनेको छ ।

स्थानीय इतिहासकारहरूका अनुसार, यदि उक्त क्षेत्र औद्योगिक स्मारकका रूपमा संरक्षण गरिएको भए हेटौंडाको आर्थिक र सांस्कृतिक विरासत जोगिन सक्थ्यो। अहिले भने, पुरानो टिम्बर उद्योगको कुनै पनि भौतिक अवशेष बाँकी छैन — बाँकी छ त केवल “टिसेनचौर” भन्ने नाम र त्यससँग जोडिएको ऐतिहासिक सम्झना।

मुख्य बिन्दुहरू:

हेटौंडा टिम्बर उद्योग स्थापना: सन् १९६० तिर नेपाल सरकारद्वारा।
प्रमुख उत्पादन केन्द्र: काठ प्रशोधन र वितरण, काठमाडौंसहित विभिन्न जिल्लामा आपूर्ति।
अहिलेको अवस्था: उद्योग बन्द, जग्गा सरकारी र निजी संरचनाले ओगटिएको।
हाल रहेको संरचना: मदन भण्डारी स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान, बसपार्क, प्रदेश प्रमुखको कार्यालय, मन्त्रालय र प्रदेश सभा भवन।
 स्थानीय धारणा: सार्वजनिक जग्गा निजीकरण हुँदै गएको।