शक्तिको नाजुक छायाँ: केपी शर्मा ओलीको राजनीतिक यात्रा गद्दाफीको नियति दोहोरिन सक्ने संकेत ?

कृष्णबहादुर तामाङ

सम्मानविहीन शक्ति सुरक्षा होइनस वैधानिकताविहीन बल केवल बालुवाको महल हो । समय र युवा दुवै ओलीको कदमको मूल्याङ्कन गर्दै छन् ।२०८२ भदौ २३–२४ को जेन्जी पुस्ताको विद्रोहपछि ओलीको रणनीति र प्रतिक्रियाले अन्तर्राष्ट्रिय र खुफिया वृत्तमा गद्दाफी–शैलीको पतनको सम्भावना उजागर गरेको छ । नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको राजनीति, प्रतिष्ठा र भविष्य सबै जोखिममा छन् ।

२०८२ साल भदौ २३ र २४ गते नेपालको जेन्जी पुस्ताले गरेको विद्रोह आन्दोलन मात्र होइन सम्पूर्ण व्यवस्थाप्रतिको अस्वीकारको घोषणाजस्तै थियो। त्यस विद्रोहले देशको राजनीतिक वैधानिकता, नैतिक दिशानिर्देशन र पुराना नेताहरूको अस्तित्वलाई गहिरो चुनौती दिएको छ ।

जेन्जी पुस्ताले गरेको विद्रोहपछि नेपाली कांँग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा र नेकपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल केही हदसम्म आत्ममूल्यांकन र रूपान्तरणतर्फ उन्मुख देखिए । दबाबको अर्थ बुझ्ने, आफ्ना गल्तीहरूलाई आत्मसात् गर्ने र अभिव्यक्तिमा संयम र परिपक्वताको संकेत देखाउने प्रयासमा उनीहरू अग्रसर देखिन्छन् ।

नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको यात्रा त्यसको पूर्ण विपरीत दिशातर्फ बगिरहेको देखिन्छ । उनले आफैँले निर्माण गरेको सत्ता–जालमा आफूलाई बाँधेर, अझ गहिरो अवज्ञा, असहिष्णुता र स्वेच्छाचारी प्रवृत्तिको पुनरावृत्तिमा प्रवेश गरेका छन् । जहाँ संवादको ठाउँ धम्कीले लिएको छ, र सुधारको सम्भावना अहंकारले निल्न थालेको छ ।

नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको यही प्रवृत्तिको कारण अहिले कुटनीतिक क्षेत्र, सुरक्षा निकाय र खुफिया एजेन्सीहरुमा गम्भीर बहस हुने गरेको छ । ओलीको राजनीतिक अध्याय पनि लिबियाका पूर्व राष्ट्रपति मुअम्मर गद्दाफीकोझैँ समाप्त हुनेछ । उनी एक्लो, घृणित, तिरस्कृत र अन्ततः इतिहासको कठोर निर्णयको पानामा अमिट चेतावनी बनेर प्रस्तुत भइरहेका छन् । केपी ओलीको यही प्रवृत्ति यथावत् रहेमा, उनको अन्त्य गद्दाफीको नियतिको पुनरावृत्तिजस्तै हुनसक्ने आशंका कूटनीतिक वृत्त र खुफिया एजेन्सीहरूमा निरन्तर चर्चा हुने गरेको छ ।

पतनको श्रृंखला — पतनतिरको बाटो

१. पीडा बीच पनि नझुक्ने जिद्दीपन
शेरबहादुर देउवा र पुष्पकमल दाहाल दुवै केही गलत निर्णयका कारण आलोचित भए पनि उनीहरूले केही आत्मसमिक्षा र पश्चातापका संकेत देखाएका छन् । तर ओली भने अझ कठोर बनेका छन् । उनले जेन्जी पुस्ताको आन्दोलनका मागहरूलाई अस्वीकार गर्दै, आन्दोलनकारीहरू विदेशी शक्तिद्वारा मुख्य गरी संयुक्त राज्य अमेरिका, बेलायत र भारतद्वारा प्रेरित षड्यन्त्रकारी हुन् भनेर आरोप लगाइरहेका छन् । असहमतिलाई सम्बोधन गर्नुको सट्टा, उनीहरूलाई अपराधी घोषणा गर्ने प्रवृत्तिले ओलीले वैधानिकता गुमाउँदै गएको छ । राज्यद्वारा भएका हिंसात्मक घटनामा मौनता वा जिम्मेवारी नलिनु, अझ ठूलो नैतिक दायित्व र इतिहाससमक्ष स्पष्ट जवाफदेहिता बनेको छ ।

२. झन् ठूला टकरावको संकेत

ओलीको भाषण र व्यवहार अब आत्मरक्षात्मक सीमाभन्दा पर जान पुगेका छन् । उनी आफ्नो भाषणमार्फत जेन्जी पुस्ताका आन्दोलनकारीहरूलाई धम्कीपूर्ण र आक्रामक शब्दहरू प्रयोग गरिरहेका छन् । अन्तरिम सरकारलाई ‘अवैध’ ठहर गर्दै, सर्वोच्च अदालत र संविधानको अधिकारलाई चुनौती दिनु, राजनीतिक प्रतिद्वन्द्वीहरूलाई बदनाम गर्नुपर्ने अभिव्यक्तिहरू प्रयोग गर्नु—यी सबै संकेतहरू वार्ता वा समझदारीको बाटो बन्द गर्दै, ठुलो राजनीतिक द्वन्द्व र अस्थिरता सिर्जना गर्ने तयारी भइरहेको स्पष्ट सङ्केत हुन् । जब नेता राज्य शक्ति नियन्त्रण गर्ने संस्थाहरूको मौलिक अधिकारलाई अस्वीकार गर्छन्, त्यतिबेला आफ्नो शक्ति आफैं विस्फोटक र अनियन्त्रित बन्न थाल्छ ।

३. संस्थागत स्तम्भहरूको क्षय

“न्यायालय, स्थानीय प्रशासन, प्रहरी, सञ्चार माध्यम—यी सबै संरचनाहरू, जसले शक्ति दुरुपयोग रोक्न र जनताको विश्वास कायम राख्नुपर्थ्यो । यी आधारभूत संस्थागत संरचनाहरू क्रमशः कमजोर र असफल हुँदैछन् । शासन संरचना, चाहे भौतिक रूपमा आगलागी र हिंसाबाट होस् वा प्रतीकात्मक रूपमा प्रतिष्ठा र विश्वास क्षय भएपछि—ध्वस्त हुँदै गएको देखिन्छ । यस्तो परिस्थितिमा राज्य र जनताको बीचको सामाजिक करार कमजोर र अस्थिर बन्न थालेको स्पष्ट देखिन्छ, जसले राजनीतिक अस्थिरता र अनिश्चितताको वातावरण सिर्जना गर्दैछ ।

४. राजनीतिक मित्र र अन्तर्राष्ट्रिय समर्थनको ह्रास

कुनै पनि ठूलो राजनीतिक संकटमा टिक्नका लागि दृढ आधार आवश्यक हुन्छ । पार्टीका विश्वासिलो सहयोगी, सुरक्षाबलको समर्थन वा अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको भरोसा । तर ओली अहिले चारैतिरबाट तीव्र राजनीतिक दबाब र बढ्दो असन्तुष्टिबाट घेरिएका छन् । पार्टीभित्रको असन्तोष बढ्दो छ, र अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय उनको व्यवहारलाई गम्भीर चिन्ताका साथ नियाल्दैछ । गद्दाफीको पतनको मुख्य कारण यही थियो—सैन्य, कूटनीतिक र घरेलु समर्थनको कमी । यदि ओलीले सम्बन्धका पुलहरू निर्माण नगरे, विश्वास र सहकार्यको ढोका बन्द रहिरह्यो भने, उनको राजनीतिक मार्ग पनि त्यही संकटपूर्ण दिशातर्फ बढ्ने सम्भावना स्पष्ट देखिन्छ ।

गद्दाफी छायाँमा केपी ओली
मुअम्मर गद्दाफीको राजनीतिक यात्रा शासकबाट तिरस्कृत र अलग(थलग हुने अवस्थामा पुग्ने महत्वपूर्ण पाठहरू प्रदान गर्छ । संकटका बेला व्यक्तिपूजामा आधारित नेतृत्व टिक्दैन । गद्दाफीले आफ्नै मिथक, करिश्मा र सुरक्षाबलको नियन्त्रणमा शासन सञ्चालन गरे, तर जब बल प्रयोगले जनताको आवाज दबाउन सकेन, त्यस मिथकले नै उनको पतनको ढोका खोले ।

ओलीको “बलियो नेता” छवि अहिले पनि जनआन्दोलनको आँधीमा परखिँदैछ । पूर्व अनुभवहरूले देखाउँछन् कि अत्यधिक व्यक्तित्व र शक्ति–केन्द्रित नेतृत्वले संकटको बेला अस्थिरता निम्त्याउँछ । त्यसैले गद्दाफीसँगको तुलना मात्र प्रतीक नभई, ओलीको वर्तमान रणनीति र प्रतिक्रियाको सन्दर्भमा वास्तविक चेतावनीका रूपमा देखा परेको छ ।

संकटमा व्यक्तिपूजाले टिक्दैन

गद्दाफीले आफ्नो शासन आफ्नै मिथक, करिश्मा र सुरक्षाबलको पूर्ण नियन्त्रणमा राखेर चलाए । तर जब बल प्रयोगले जनताको आवाज दबाउन असफल भयो, त्यस मिथकले नै उनको पतनको ढोका खोले । अहिले ओलीको ‘बलियो नेता’ छवि पनि जनआन्दोलनको प्रचण्ड आँधीमा चर्किँदैछ । जहाँ शक्ति मात्र पर्याप्त नहुने, जनताको असन्तोष र सक्रिय प्रतिरोधले नेतृत्वको वास्तविक परीक्षा लिने दृश्य स्पष्ट देखिन्छ ।

बलप्रयोगले प्रतिरोध अझ बढाउँछ

जब नेता संवादको सट्टा शक्ति वा हिंसात्मक उपाय अपनाउँछ, तब जनताको क्रोध केवल विरोधमा सीमित रहँदैन । उच्च नैतिक वैधता र न्यायको मागको रूपमा परिणत हुन्छ । गद्दाफीको उदाहरण जस्तै, नेपालमा पनि युवाहरूको मृत्यु वा हत्याको आरोपले विद्रोहलाई व्यापक र तीव्र बनाएको छ, जहाँ सडक मात्र होइन, सामाजिक चेतना र राजनीतिक चेतनाले पनि आन्दोलनलाई थप बल दिन्छ ।

राज्यका स्रोतहरू पनि अन्ततः बेअसर हुन्छन्

सबैभन्दा सुदृढ शासन पनि अन्ततः प्रशासनिक र सुरक्षात्मक वफादारीमा निर्भर हुन्छ । जब ती निकायहरू पनि दूरी बनाउन थाल्छन् — विवेक, डर, वा राजनीतिक कारणले — नेता असुरक्षित बन्छ ।

मानवअधिकार उल्लङ्घनपछि अन्तर्राष्ट्रिय एक्लोपन

अन्तर्राष्ट्रिय वैधता आज पनि सत्ताको अन्तिम अवरोध हो । जब हिंसा, दमन र कानूनको उल्लङ्घनका समाचार फैलिन्छन्, विश्व समुदाय मौन रहँदैन । एकपटक अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन खण्डित भएपछि, शासन टिकाउन मात्र डर र शक्ति पर्याप्त हुँदैन—भरोसा, मान्यता र अन्तर्राष्ट्रिय निगरानीको सन्तुलन अनिवार्य बन्छ ।

यी आधारहरू सत्य हुन्रु वा अतिशयोक्तिरु

प्रश्न उठ्छ — के यी सबै दाबीहरू प्रमाणित छन्रु केही तथ्याङ्क र विवरण अझै विवादित छन् — कति जना मारिए, ओली स्वयंले आदेश दिए कि दिएनन्, वा सार्वजनिक संरचनाहरूको क्षतिको जिम्मेवारी कसको हो । नेपालको राजनीतिक संस्कृतिमा आरोप–प्रत्यारोप सामान्य कुरा हो । यद्यपि यी आरोपहरू निष्पक्षरूपमा सम्बोधन नगर्दा, ती नै अविश्वासको बीउ बनिरहेका छन् ।

 नेपालका लागि निहितार्थ — र ओलीका लागि चेतावनी

केपी शर्मा ओलीले अब निर्णायक कदम नलिएसम्म—वास्तविक जिम्मेवारी स्वीकृति, जेन्जी पुस्तासँग खुला संवाद, निष्पक्ष अनुसन्धानको सुनिश्चितता, र संविधान तथा कानूनको पूर्ण सम्मान नगरेसम्म—उनी केवल सत्तामात्र होइन, आफ्नो जीवन, प्रतिष्ठा र ऐतिहासिक छवि दुवै गुमाउनसक्ने जोखिममा छन् । एक्लोपन, विश्वासघात, वा जबरजस्ती हटाइने सम्भावना पूर्ण रूपमा नकार्न सकिँदैन, र वर्तमान परिस्थितिले त्यस्तो संभावना थप गहिरो र वास्तविक बनाएको छ ।

नेपाल अहिले निर्णायक मोडमा उभिएको छ । यो संकटले देशको हितमा सुधारको नयाँ बाटो खोल्न सक्छ—संवैधानिक मूल्य र न्यायिक स्थायित्व सुदृढ गर्दै, उत्तरदायी र पारदर्शी शासन स्थापना गर्दै—वा त्यसको विपरीत, अस्थिरता, हिंसा र अधिनायकवादको पुनरुत्थानको खतरनाक मार्ग खोल्न सक्छ । अहिलेको परिस्थितिले राष्ट्र र जनताको दीर्घकालीन हित सुनिश्चित गर्ने कि नकारात्मक गतिमा धकेल्ने—यो निर्णयको घडी नेपालका लागि निर्णायक छ ।

सचेत कदमका लागि आह्वान

नेपाली राजनीतिक वर्ग निर्दोष छैन । देउवा र दाहालसँग अब अवसर मात्र होइन, नैतिक दायित्व पनि छ — संक्रमणकालीन न्यायलाई प्रतिशोधमा परिणत हुन नदिनु । नागरिक समाज, युवापुस्ता, धार्मिक समुदाय र अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारहरूले पारदर्शिता, उत्तरदायित्व र संस्थागत पुनर्निर्माणमा दबाब दिनैपर्छ ।

केपी शर्मा ओलीको अन्त्य गद्दाफीको जस्तै हुनसक्छ भन्ने चर्चा केवल अतिरञ्जना होइन — ती जनताका डर र अविश्वासका प्रतिध्वनिहरू हुन् । जब राज्य शक्ति नागरिक अधिकारमाथि भारी पर्छ, जब संवादको सट्टा दमन रोजिन्छ, जब संस्थाहरूको सम्मान हराउँछ — इतिहासले आफ्नै दोहोरिने बाटो पाउँछ ।

नेपालले गद्दाफी–शैलीको पतन टार्न चाहन्छ भने, ओलीले बुझ्नैपर्छ — सम्मानविहीन शक्ति सुरक्षा होइन; वैधानिकताविहीन बल केवल बालुवाको महल हो । समय र युवा दुवै हेर्दै छन् ।